Wat doen we hier op deze aardbol? Waarom zijn we hier? Wat is de bedoeling? Hoe kunnen we ons leven betekenis geven? Wat maakt het leven leefbaar? Het zijn de vragen waar we op onze diepzinnigste dagen over tobben. Helaas is er te weinig aandacht en waardering voor spiritualiteit in onze dagen. En dat is jammer. In deze tweede bijdrage neem ik je graag mee op zoek naar tools om jezelf spiritueel uit te dagen.
Zelfbewust, bewust en onbewust
We staan bewust en zelfbewust in het leven. In ons bestaan hechten
we belang aan een kader waarbinnen we denken, spreken en handelen, gebaseerd op
idealen die zin geven aan ons aardse bestaan. In complete chaos is overleven immers een
bijzonder grote uitdaging. Onze rede heeft nood aan orde en duidelijkheid, aan
stabiliteit ook. We zoeken onze plaats in het universum en menen een glimp van
een hogere wereld gewaar te worden, die zich vertaalt in een hoger ideaal, een
beginsel, of (een) God, of een combinatie hiervan.
We zoeken daarbinnen naar streefdoelen die we koesteren en
die ons leven waardevol maken. Het betreft geen vaste, soliede constructie. Het
is een proces waarbinnen we gaandeweg evolueren. We groeien in ons denken over
het leven en over wat bepalend voor ons is, naarmate we groeien in het leven zelf. Dat proces is overigens al op gang
gebracht vóór onze eerste herinneringen. Soms verlaten we principes binnen ons
denkkader en maken we een ruimte voor nieuwe waarden, soms maken we grondig vernieuwde doorstart.
Bewust, maar ook onbewust wordt steeds weer gezocht naar de
hoogste ultieme waarde in ons leven. Zo komt een wisselwerking tot stand tussen onszelf, de anderen en de wereld. Dit
denkkader inspireert en motiveert ons op zijn beurt als krachtbron: het richt ons
moreel kompas en bepaalt ons handelen en spreken. We zijn denkers, zeg maar: zinzoekers,
en tegelijk morele wezens.
Geen maaksel
Onze levensbeschouwing zoals ze hier en nu is, hoe persoonlijk en hoe uniek ze ook
mag zijn, is geen eigen creatie, maar voor een groot deel een gegevenheid waar
we verder vorm aan hebben gegeven. Het is telkens weer een tussentijds
resultaat van het samenspel van opvoeding, levenservaring, van bewuste keuzes,
gebaseerd op mensen of idealen die ons inspireren, maar ook beïnvloed door negatieve en confronterende ervaringen.
Onze idealen worden niet willekeurig door ons geselecteerd en opeengestapeld, wat soms verondersteld wordt in kritiek op het hedendaags pluralisme. Waarden kies je niet zomaar, ze passen bij elkaar, ze vormen een totaalbeeld. Een geheel van waarden die onderling in conflict staan, kan niet resulteren in een congruente levensbeschouwing. Er is een logica aanwezig in wat we aannemen als zinvol en wat we wegwerpen als flauwekul. We bezitten ook geen onbegrensde vrijheid in onze waardenkeuze: we zijn bepaald door onze cultuur en achtergrond, onze opvoeding en voorgeschiedenis.
Wel is het mogelijk dat een nieuw verworven waarde eerdere evidenties in vraag stelt. Dat kan een bepalend moment zijn in het leven. Waarden zijn geen losse monaden, ze maken deel uit van een logica. Wanneer denigrerend over een ‘cocktail’ wordt gesproken, dan gaat men voorbij aan de realiteit van levensbeschouwing. Je spiritualiteit houdt verband met je diepste identiteit, het is geen achteloos en willekeurig gebeuren.
Postmodern dilemma
Onze levensbeschouwing is tegenwoordig inderdaad heel persoonlijk ingevuld. In de vorige eeuw werd een waardenschaal met veel vanzelfsprekendheid opgelegd door de samenleving. Ook daarbinnen bestonden er weliswaar verrassend veel onderlinge verschillen. Het denksysteem zelf was een gedeeld goed.
Een belangrijk verschil sinds het verval van de grote
verhalen, zoals Jean-François Lyotard het fenomeen van het postmodernisme
omschrijft, is de mogelijkheid om buiten de bestaande overtuigingen een consistente
waardencohesie te vinden. Er zijn allerlei mogelijkheden in levensovertuiging, onder
de vorm van een eigen samensmelting van bestaande visies, maar ook buiten die traditionele overtuigingen.
Toch is een mens een sociaal wezen en blijft er een behoefte aan het delen van de levensbeschouwing met gelijkgezinden. Ja, er is pluraliteit, maar tegelijk zal de wens tot onderlinge verbondenheid parallellen bevorderen. Tegelijk neemt helaas ook de polarisatie toe, want iedereen voelt zich uitgedaagd om kleur te bekennen, door zijn of haar eigen visie kenbaar te maken en te verdedigen als uitgedaagde waarheid. We beseffen onvoldoende dat onze spiritualiteit tot het domein van de meningen behoort.
Het ware, het schone en het goede
Plato geeft in zijn filosofisch denken al aan dat we in ons
leven op zoek zijn naar waarheid, naar schoonheid en naar goedheid. Hij vindt een samenspel tussen de drie, die door de middeleeuwse scholastiek nog sterker
in de verf wordt gezet: wat mooi is, is ook goed en waar. Wat we waardevol vinden, draagt bij aan een mooi (idealistisch),
goed (moreel) en zinvol (spiritueel) leven, en deze drie componenten horen elkaar niet tegen te spreken.
Het is in de concrete invulling van wat mooi is, goed en zinvol,
dat we van elkaar verschillen. Bij Plato en de scholastici zijn er nog
universele waarheden. Dat ligt nu veel ingewikkelder uiteraard. Er bestaat nog
steeds ultieme waarheid, maar ze is geïndividualiseerd van aard en kan sterk verschillen van
onze naasten.
Bewustwording
Om dichter bij de concrete invulling van je levensbeschouwing te komen, die je doorgaans zonder nadenken toepast, kan je bewust op zoek gaan naar aanknopingspunten. Wat geeft je hoop? Waar haal je kracht uit? Wat inspireert je? Maar evenzeer: wat ergert je, wat stelt teleur, wat brengt je aan het huilen?
Doorgaans is je omgeving een dankbare bron van informatie. In de confrontatie met 'het tegenover' herken je jezelf beter. Zo kan je in de natuur herkenningspunten vinden (inspiratie). Ook in interactie met anderen word je geconfronteerd met je levensfilosofie (alteriteit), door gelijkaardige meningen te horen of net totaal verschillende. Je kan duidelijkheid vinden in logica van denkmodellen of in contrast ermee (rede). Daarnaast zijn er gevoelens verbonden met je denken (emotie). Uiteraard zijn je zintuigen ook een bron van informatie: tactiel voelen (lichamelijk), spreken (linguïstisch), kijken (visueel), en luisteren (auditief). Zelfs geuren en smaken kunnen inspireren. Tenslotte kan ook de stilte een ultieme plek zijn om aan zelfreflectie te doen.
Je levensbeschouwing komt soms ook vanzelf intenser in beeld: in diepgaande ervaringen van vreugde of van onrecht of tegenslag bijvoorbeeld. Dat zijn momenten dat de diepste vragen tot aan de oppervlakte komen. Dit kan versterkend en verrijkend werken, maar evengoed frustrerend en verbitterend.
Bouwstenen
Waarmee bouw je je levensbeschouwing uit? Is het enkel een kwestie van normen en waarden? Nee, hoewel ethiek er een groot deel van uitmaakt. Louter theoretisch is een levensbeschouwing trouwens evenmin. Het is een samenspel van theorie en praktijk, van wijsheid uit het verleden, van een bewuste, kritische blik op het heden en van hoop voor de toekomst. Je zet je af tegen negatieve ervaringen en bouwt verder op constructieve gedachten. Die visie is de basis die je drijft, die je beweegt, die je in het leven kracht geeft.
Je bouwt met dat wat je verbindt met anderen, met wat jou in contact brengt met je diepste kern, met wat jou drijft om door te gaan, vooral met wind tégen. Je filosofie groeit steeds verder. Ze bestaat uit een verzameling van kleine en grote wijsheden, een stel weloverwogen waarden waar je op steunt. Bij voorkeur ontwikkel je hierbij ook mildheid en respect naar anderen toe.
Een bestaande geloofsovertuiging of levensvisie kan je inspireren in je zoektocht naar zin. Soms worden elementen uit verschillende tradities gecombineerd. En ook binnen bestaande levensbeschouwingen bestaan verschillende houdingen. Wanneer je aansluit bij een religie of levensbeschouwing is de zoektocht niet afgerond. Uiteindelijk is je levensvisie heel persoonlijk, heel intiem ook.
Uitdaging
Je levensbeschouwing vertrekt vanuit een persoonlijk engagement. Ga dus gewoon aan de slag. Wacht niet op een 'goed' moment. Vaak zijn die typische momenten van inkeer immers negatieve ervaringen. Dan heb je net zo veel baat bij de kracht van je spiritualiteit en je levensvisie. Leef daarom zelfbewust, en zoek naar zin in de kleine en grote dingen.