In de algemene ziekenhuiszorg, de ouderenzorg en de gehandicaptenzorg heeft men terecht ingezien dat men niet in de eerste plaats een patiënt (of bewoner) behandelt en verzorgt, maar een gehele mens, die vanuit zijn of haar gebruikelijke omgeving naar het ziekenhuis komt voor onderzoek, diagnose en behandeling, of verhuist naar een zorginstelling om er voorgoed te verblijven. De mens is zoveel meer dan de aandoening waarvoor beroep wordt gedaan op professionele hulp. Omdat de patiënt zich kwetsbaar opstelt door zich toe te vertrouwen aan een zorginstelling, is het van groot belang dat de zorg zich telkens opnieuw de vraag stelt wat beter kan.
Een visie
Tegenwoordig draagt men algemeen de ‘holistische visie’ hoog in het
vaandel. De mens wordt binnen deze visie niet herleid tot een ziektebeeld, maar
er wordt aandacht besteed aan de totale mens, zoals die zich presenteert en
zichzelf en zijn of haar ziekte beleeft.
Dit houdt inderdaad een belangrijke verschuiving in de zorgbenadering
in. De patiënt krijgt meer inspraak, en daarbij wordt niet enkel met het fysisch-medische
aspect rekening gehouden, maar ook met de psychische, sociale en spirituele
noden. Idealen zijn belangrijk en zinvol, maar we weten allemaal dat ze in de realiteit zelden
of nooit volledig verwezenlijkt kunnen worden. Het is een zoeken en trachten,
met de onvermijdelijke beperkingen op financieel vlak en op gebied van
bestaffing.
Gehele mens
Aan bed maken zorgverleners kennis met de hele mens. Ze kunnen waarnemingen interpreteren en tools gebruiken. Het gaat uiteindelijk in de eerste plaats over Fingerspitzengefühl. Een geëngageerde zorgverlener kiest er bewust voor om de blik niet verengen tot het strikt noodzakelijke. Alles begint bij observatie: kijken, luisteren, aanvoelen. In dialoog komt men vaak heel snel tot belangrijke, kernachtige kenmerken en aandachtspunten. Dat is niet zozeer een kwestie van tijd maar vooral van ingesteldheid, goede tools en kennis die verrijkt wordt met ervaring. Het is bovenal een kwestie van empathie: niet de persoonlijke prioriteiten en interesses van de zorgverlener horen de observatie en de conversatie te bepalen, maar de concrete vragen en noden van de patiënt, die in welgekozen woorden of tussen de regels kenbaar worden gemaakt.
Een zorgverlener die weinig vertrouwen heeft in, of weinig
affiniteit met psychische zorg bijvoorbeeld, zou dat persoonlijk oordeel of vooroordeel niet
mogen laten doorsijpelen in de benadering van een patiënt en evenmin in
bevindingen en aanbevelingen. Evenzo mag een zorgverlener niet vanuit de eigen
levensovertuiging vertrekken om bijvoorbeeld een ethische oordeel te vellen
over de visie of houding van een patiënt of van naasten, of om te aarzelen om
spirituele begeleiding voor te stellen. Respect is het sleutelwoord hier. Dat
vertrekt vanuit empathie en het aanvaarden van de diversiteit die eigen is aan
onze samenleving. Iedereen is anders dan men zelf is, en dat is een principe dat we mogen omarmen. Het symboliseert de vrijheid die zo kostbaar is.
Complex geheel
In holisme is het Griekse woord ‘holos’ verwerkt: er is
aandacht voor het geheel, of nog scherper uitgedrukt: voor de volledigheid van
de mens. Het breder maken van de blik volstaat niet, de aandacht richt zich tot
alle aspecten van het menszijn én het geheel. Van daaruit kan een totaalzorg georganiseerd worden. Het geheel is groter dan de som van de delen. Daartoe is het essentieel
dat alle aspecten van het menszijn betrokken worden om zodoende onderlinge
verbanden en samenhang te ontdekken en te begrijpen.
In het Duits spreekt men over ‘Gestalt’, in de filosofie en
de psychologie: de gehele verschijning als een gestructureerd, complex geheel. Denk
aan een meerstemmige melodie die in haar samenklank de complexiteit laat voelen. Er is hierbij sprake van een parallel beginsel: hoe complexer de vormen die de zorg aanneemt, hoe meer nood er is aan een
holistische visie.
Waar nodig
Daar tegenover staat fragmentaire zorg. Iemand die volledig
zelfredzaam is, goed omringd en geen noemenswaardige extra zorgen of problemen
heeft en die naar het ziekenhuis komt voor een heel eenvoudige ingreep, zal
weinig behoefte voelen aan holistische aanpak en zal het gebrek aan holisme in de zorg wellicht niet zo gauw gewaar worden. Toch zal ook daar een holistische aanpak als
een meerwaarde ervaren worden.
Dat betekent uiteraard niet dat vóór het ingipsen van het onderbeen eerst de psycholoog en de spiritueel begeleider even moeten langskomen voor de zekerheid. De doorverwijzing gebeurt na het vaststellen van vragen, noden of problemen door de zorgverlener aan bed, in het bijzonder: de zorgkundige, de verpleegkundige en de arts. De zijnsaspecten worden door hen gescand en waar gewenst of waar nodig wordt hulp ingeroepen. Ook een kinesist, een sociaal werker, een ergotherapeut of een brancardier bijvoorbeeld kunnen vragen en problemen op het spoor komen.
De patiënt schat zichzelf daarin niet altijd spontaan juist in. Soms is er een afstand nodig om de omvang en de diepte van problemen te zien. Bovendien betekent hulp vragen dat je je kwetsbaar opstelt. Dat kan aanvoelen als ‘teveel gedoe’ of in een reflex zo afgedaan worden. Wanneer uitgelegd wordt wat de begeleiding kan bijdragen voor het welzijn van de patiënt, ziet men dat vaak anders. En dat geldt voor de psychische, sociale én spirituele begeleiding en ondersteuning.
Mogelijkheden
Een zorgverlener is geen ‘homo universalis’: de allesweter bestaat al lang niet meer. Daartoe is de wetenschap en de kennis in het algemeen teveel toegenomen. De verantwoordelijkheid bestaat uit een eerste opvang en desnoods doorverwijzing naar aanvullende expertise. Die opvang, het aandachtig waarnemen en een klankbord zijn voor de patiënt, met aandacht voor de brede waaier aan menselijke behoeften en belangen, bepaalt de kwaliteit van de holistische zorg.
Doorverwijzing op zich volstaat niet: zonder oog voor de totaalzorg blijft een enge zorgvisie uiteindelijk tot fragmentaire zorg leiden. Carlo Leget formuleert het als volgt: “De patiënt staat centraal, maar zorgverlener bepaalt wat mogelijk is.” Zodoende kan de zorg eerder volledig zijn of veel te beperkt, naargelang de kennis en alertheid van de zorgverleners aan bed.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten
Reageer